Is een kiesdrempel nodig om versnippering in gemeenteraden tegen te gaan? Wat zijn de ervaringen van fulltime burgemeesters in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen in vergelijking met Nederlandse burgemeesters die door de koning worden benoemd? Deze en andere vragen kunnen nauwelijks actueler en spannender zijn bij de vergelijking van de gemeentelijke verordeningen tussen Nederland en NRW en Nedersaksen.
Deze onderwerpen kwamen op 12 mei 2023 in Gronau aan de orde tijdens een speciale conferentie van het Duits-Nederlands Vereniging Münster in samenwerking met de Stichting 3e Berkelcompagnie.
Inspirerend waren de openingswoorden van de minister van Onderwijs van NRW Dorothee Feller, Commissaris van de Koning Andries Heidema, Landrat van het Kreis Borken Kai Zwicker en de voorzitter van de EUREGIO-Raad Rob Welten.
De conferentie was ingebed in verschillende bijzondere jubilea – 100 jaar stad Gronau, 375 jaar Vrede van Westfalen in 1648, 175 jaar Grondwetherziening in 1848, 75 jaar Parlementaire Raad 1948 tot 1949 in Bonn en werd ondersteund door de Sparkassen-Stiftung für den Kreis Borken en door het Interreg Kleinprojectenfonds.
Drie inleidende lezingen gingen over het belang van gemeenten in Nederland (Frank Speel, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Den Haag) en in Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen (Andreas Wohland, Vereniging van Steden en Gemeenten van Noordrijn-Westfalen) alsmede over de bijzonderheden van gemeentelijke verordeningen in vergelijking met Nederland (Heinz Öhmann, initiatiefnemer van de conferentie en lange tijd burgemeester van Coesfeld).
In de namiddag volgden drie workshops over de onderwerpen “Burgemeester – Benoeming of rechtstreekse verkiezing”, “Beigeordneter of Wethouder” en “Versplintering van de raad met of zonder blokkeringsclausule”. Naast een uitwisseling van ervaringen bespraken de deelnemers ook perspectieven en ontwikkelden zij direct enkele voorstellen voor oplossingen.
Gert Veerman, Griffier van de gemeente Rijssen-Holten en rapporteur van de workshop over het onderwerp verkiezing of benoeming van burgemeesters: “In het gesprek over rechtstreeks gekozen of door de koning benoemde burgemeesters werd vastgesteld dat er belangrijke verschillen zijn tussen beide systemen”. De burgemeester van de gemeente Haaksbergen, Rob Welten, en de langjarige burgemeester van de stad Lüdinghausen (NRW), Richard Borgmann, bevestigden vanuit hun respectieve persoonlijke perspectieven de verschillende manieren waarop iemand in het burgemeestersambt terechtkomt. Beiden waren ervan overtuigd: “Uiteindelijk dient het lokale bestuur met burgemeesters en gemeenteraden in beide landen het welzijn van de inwoners.”
In de workshop waarin Beigeordnete en wethouders werden vergeleken, presenteerden de Enschedese wethouder Niels van den Berg en Thomas Robers, tot 2019 Beigeordneter van de stad Coesfeld, hun respectievelijke verantwoordelijkheden en loopbanen. Uit het workshopverslag van Thomas Backes, langdurig wethouder, werd onder meer duidelijk dat een Duitse Beigeordneter een sterk technische functie heeft, terwijl het ambt van wethouder in Nederland meer politiek gezien moet worden.
De bevindingen van de derde discussieronde, die ging over de toenemende versnippering van de gemeenteraden in beide landen, werden door rapporteur Gerd Reuter, hoofd politiek van het grensoverschrijdend samenwerkingsverband van gemeenten EUREGIO, als volgt samengevat: “In beide landen wordt het behoud van een goed functionerende democratische basisorde als een belangrijk maatschappelijk doel beschouwd, gezien de toename van verschillende politieke oriëntaties in de gemeenteraden. In dit verband blijft de wijze van consensusvorming, die in de respectievelijke politieke cultuur is verankerd en het nodige draagvlak waarborgt, een belangrijke rol spelen.”
Speciale aandacht ging uit naar de online enquête onder 152 gemeentelijke deskundigen uit Nederland en Duitsland (waarvan 25% uit NL) die vooraf in verband met de conferentie werd gehouden en door Heinz Öhmann werd gepresenteerd. Daaruit bleek dat voor de deelnemers uit Duitsland de directe verkiezing van de burgemeester met 87% onomstreden was, voor de Nederlandse deelnemers kreeg de benoeming door de koning nog een meerderheid van 53%, maar tegelijkertijd waren een verkiezing door de gemeenteraad met 25% en een directe verkiezing met 23% goede alternatieven onder de deelnemers. Met een grote meerderheid aan beide zijden van de grens werd een kiesdrempel gezien als een oplossing voor de versnippering van gemeenteraden (NL: 68%; NRW: 70%), wat een aanleiding kan zijn voor verdere politieke discussie, aldus Öhmann.
Het evenement werd gesteund door het Interreg Kleinprojectenfonds met middelen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en door de Sparkassen-Stiftung im Kreis Borken.
v.l.n.r. districtsbestuurder Dr. Kai Zwicker, commissaris van de Koning Andries Heidema, minister van Scholen en Onderwijs NRW Dorothee Feller, EUREGIO-voorzitter Rob Welten, burgemeester van de stad Gronau Rainer Doetkotte, gepensioneerd burgemeester Heinz Öhmann.