Door prof. dr. Gert-Jan Hospers
Weihnachtsmärkte, kerstbomen waar je kijkt en winkels vol kerstspullen… de grote aandacht van Duitsers voor kerst doet vermoeden dat ze diep gelovig zijn. Maar het draait daarbij vooral om commercie: net zoals in ons land verliest het aantal belijdende christenen in Duitsland al jaren aan terrein. Wel is het christelijk geloof bij de oosterburen duidelijker zichtbaar in het dagelijks leven, ook buiten de kersttijd. Neem Zuid-Duitsland, waar het heel normaal is om elkaar met ‘Grüss Gott’ te begroeten. En anders dan bij ons worden Allerheiligen en Maria Hemelvaart in sommige deelstaten als feestdagen gevierd. In het onderwijs is godsdienst als schoolvak prominenter aanwezig dan in Nederland. Ook de kerkbelasting is typisch Duits: als je lid bent van een christelijke kerk, ben je automatisch belastingplichtig.
Verder valt op hoezeer het christelijk geloof in het Duitse straatbeeld aanwezig is. Mariabeelden, kappelletjes en kruizen langs de weg – je komt ze overal tegen. Reizen met Gods zegen kan op onverwachte plekken. Zo vind je langs de Duitse snelweg her en der Autobahnkirchen: kleine kerken waar automobilisten even kunnen stilstaan, letterlijk en figuurlijk, en zich kunnen bezinnen. En op stations biedt de Bahnhofsmission vanouds hulp aan reizigers in nood. Het is een diaconale service waar je in Nederland tevergeefs naar zoekt. En je moet ook niet raar opkijken als er in een Duitse stad een ambulance van de Malteser Hilfsdienst, Johanniter of Caritas uitrukt – in ons land speelt religie in de ambulancezorg geen rol.
Hoe anders is de situatie in Nederland! De ene na de andere kerk sluit of wordt omgebouwd tot een plek om te wonen, te ondernemen of zelfs te dansen. Kapelletjes en kruizen langs de weg en in openbare gebouwen? Ze worden steeds zeldzamer. Hoe laten deze verschillen zich verklaren? Duitsland kent een sterkere culturele en institutionele verankering van het christendom, terwijl in Nederland de ontzuiling er wellicht voor heeft gezorgd dat ook de zichtbaarheid van het geloof in het publieke domein drastisch is afgenomen. Misschien zijn de Nederlanders pragmatischer en minder beschouwend van aard – ze richten ons liever op het hier en nu dan op het hogere. Ook het Nederlandse individualisme zou een rol kunnen spelen. Geloven is prima, maar laat het vooral een privézaak blijven, iets waarover je niet te veel praat.
Natuurlijk moeten we het niet overdrijven: de situatie in Beieren is onvergelijkbaar met die in Berlijn, en ook in ons land maakt het uit of je in Limburg of Groningen bent. Toch blijft het gissen waarom het christelijk geloof in Duitsland duidelijker zichtbaar is. Niet echt iets om op een kerstmarkt te bespreken, maar in een spirituele omgeving. Bijvoorbeeld in een Autobahnkirche waarvan ik eens een prachtige omschrijving tegenkwam: het is een ‘tankstation voor de ziel’.
“Windach Maria am Wege Autobahnkirche”. Foto: K. Baas, bron: Wikimedia Commons. Licentie: Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International (CC BY-SA 4.0). Wijzigingen: formaat aangepast, kleuren gewijzigd, logo’s toegevoegd.